De Gauligletscher is een 6 km lange gletsjer in de Berner Alpen. De afgelegen gletsjer stond in 1946 plotseling in het middelpunt van de belangstelling door een vliegtuigongeluk.
De Gauligletscher in 2000 (links) en 2021. Bron: swisstopo zeitreise.
In November 1946 verongelukte een Amerikaans Dakota-toestel op het hoogste deel van de Gauligletscher, op 3300 m. De piloot raakte gedesoriënteerd door het slechte weer, maar doordat de plek van het ongeluk vrij vlak was en er diepe sneeuw lag raakte niemand ernstig gewond.
De bemanning dacht in eerste instantie in Frankrijk te zijn en werd drie dagen later gevonden. Er werd voedsel gedropt. Dat eindigde deels in onbereikbare crevassen en een voedselpakket raakte een vleugel, waarna de bemanning in grote letters ‘FINI’ (klaar) in de sneeuw schreef. Ze waren bang dat een volgend pakket de romp van het vliegtuig, waarin ze schuilden, zou beschadigen. Vijf dagen na het ongeluk werd iedereen gered met twee vliegtuigen die lager op de gletsjer konden landen.
Omdat het toestel op het hoogste deel van de gletsjer lag, raakte het al snel ingesneeuwd en zakte er steeds verder in weg. In de loop van 80 jaar stroomde het vliegtuig met de gletsjer mee naar beneden. Op 3,5 km van de plek van het ongeval verscheen een propeller in 2012 aan de oppervlakte. Zes jaar later kwam er nog een propeller, een motor en wat losse onderdelen uit het ijs tevoorschijn (Compagno et al., 2019).
Het is een beetje vreemd dat sommige vliegtuigonderdelen al in 2012-2018 werden gevonden, terwijl de grote romp nog steeds in de gletsjer zit. Een groep Zwitserse wetenschappers heeft berekend dat de reeds gevonden delen eerst 1,5 km omlaag moeten zijn gebracht naar de plek van de evacuatie, in een (mislukte) poging de waardevolle delen af te voeren (Compagno et al., 2019). De wetenschappers concludeerden dat op basis van hoogtes, stroomsnelheid en massabalans van de gletsjer. Zo wilden ze voorspellen waar en wanneer de romp zal gaan verschijnen. Ze denken ergens tussen 2027 en 2035.
Een tweede studie naar het vliegtuig pakte het anders aan. De onderzoekers bepaalden de ouderdom van het ijs aan de oppervlakte aan de hand van de vervuiling met plutonium en uranium. Die isotopen werden vooral de atmosfeer ingebracht in de jaren 1950 en 1960 door kernproeven en vielen overal op aarde neer, dus ook op de Gauligletscher. Het ijs met de meeste vervuiling moet in die jaren zijn gevormd. En het ijs uit de jaren 1950-1970 zat veel verder dan gedacht, wat betekent dat de stroomsnelheid van de gletsjer groter is. Zo groot, dat deze onderzoekers denken dat de gevonden brokstukken van het vliegtuig gewoon 3,5 km naar beneden zijn getransporteerd door het ijs (i.p.v. eerst 1,5 km omlaag te zijn gesleept door mensen). Daarom zou de romp vlakbij liggen en binnenkort uit het ijs smelten (Jouvet et al., 2020).
Waar de eerste studie berekende dat het vliegtuig onder maximaal 68 meter ijs heeft gelegen in het jaar 2000, concludeert de tweede studie dat het toestel eind jaren 1980 wel 120 meter diep lag. Hoe het ook zij, het vliegtuig zal compleet verfrommeld zijn door de druk van het ijs en nauwelijks te herkennen zijn. Z’n exacte plek zal glaciologen meer leren over het gedrag van gletsjers in het algemeen en Gauligletscher in het bijzonder.
De zoektocht naar het verdwenen vliegtuig heeft het onderzoek naar de Gauligletscher een flinke zwiep gegeven. Nieuwe methoden en modellen werden er getest en helpen gletsjers beter te begrijpen. Maar ondertussen verliest de gletsjer steeds meer ijs. Waar de Gauligletscher in de jaren 1958-2005 ongeveer 10 m per jaar korter werd, verloor hij een kilometer in de daaropvolgende 20 jaar. Dat heeft alles te maken met de verschijning van een meer, de Gaulisee. Die was tot in de jaren 1990 niet zichtbaar, maar het ijs erboven werd wel dunner. Aan het begin van deze eeuw viel de gletsjer uiteen in het water en verloor zo snel lengte. Enige tijd waren er hierdoor prachtige ijsbergen in de Gaulisee te zien, maar sinds 2012 ligt de gletsjer niet meer in het water.
Luchtfoto’s van de Gaulisee in 1947, 1969. 1986, 2000, 2010 en 2021. Bron: Swissimage zeitreise.
Omdat de Gauligletscher zo snel korter wordt, is het steeds moeilijker om er een glimp van op te vangen. Vroeger kon je de gletsjer al zien vanaf de Mattenalpsee op 1900 m hoogte. De Gaulihütte (2204 m) stond pal boven het ijs. Nu is er vanaf de hut niks meer van te zien. In plaats daarvan moet je naar een veel hoger uitzichtpunt op 2600 m lopen om de gletsjer te zien. Daar ligt ook een van de propellers van het vliegtuig en verteld een zuil de geschiedenis van het ongeluk.
Wat er in 1946 met de Dakota is gebeurd zou in het huidige klimaat niet meer kunnen. Als er nu weer een vliegtuig op die plek zou neerstorten zou het nooit begraven worden onder sneeuw en ijs, want sneeuw blijft er in de zomer niet meer liggen. En over vijftig jaar zou het vliegtuig niet in de sneeuw, maar op veel dodelijkere kale rotsen botsen.
Zoek binnen glacierchange
