De Morteratschgletscher is een 6 km lange gletsjer in het zuidoosten van Zwitserland. Het is een veel bestudeerde en druk bezochte gletsjer dankzij de toegankelijke en vlakke tong.
De Morteratschgletscher begint op de hoogste bergen van de centrale Alpen. De Bellavista-kam, Piz Zupò en Piz Bernina (4048) torenen boven het accumulatiegebied uit. Na een steile ijsval vlakt de tong abrupt af en vertoont mooie ogieven: een afwisseling van donkere en lichtere banden ijs die ontstaan door (seizoens-)verschillen in stroomsnelheid van de ijsval. Jaarlijks wordt een set van twee banden gevormd door de stroming, die in de ijsval 100 m per jaar bedraagt en in de tong ongeveer 30 m (Van Tricht et al., 2021).
Ten oosten van de Morteratschgletscher ligt de Vadret Pers. Die veel bredere, maar kortere en dunnere gletsjer was tot 2014 aan de Morteratschgletscher verbonden. Hij voerde vroeger zelfs ongeveer de helft van al het ijs voor de tong aan. Dat valt althans op te maken uit de positie van de middenmorene. Nu is het een losse gletsjer, goed te overzien dankzij een kabelbaan die naar Diavolezza op 3000 m leidt.
Het punt waar de Vadret Pers en de Morteratschletscher samenstroomden in 1922 (links) en 2022. Bron 1922: Bibliotheek ETH Zürich, foto Hs_1458-GK-B094-1922-0001.
Lange tijd was de Morteratschgletscher een van de meest toegankelijke gletsjers in de Alpen. Toen de spectaculaire Bernina-spoorlijn in 1908 in gebruik werd genomen, had die namelijk een station pal voor de gletsjer. Slechts 200 m scheidden het station van de positie van de gletsjer in het midden van de 19e eeuw, al was die in 1908 al een paar decennia aan het krimpen. De ingenieurs hoefden daarom niet bang te zijn dat het ijs hun spoorlijn zou verzwelgen, ook al was het nog steeds maar 400 m lopen naar de gletsjer.
Ondertussen is de gletsjer al 3 km korter geworden. Er is aardig wat onderzoek gedaan naar het smeltproces, mede dankzij die goede ontsluiting. 20 jaar lang stond er een weerstation op de gletsjer dat unieke data verzamelde. Hij registreerde onder andere dat het oppervlak van de gletsjer steeds donkerder werd door de ophoping van stof die van de zijmorenes waait. Zo ontstaat een zichzelf versterkend proces: door de gletsjersmelt liggen steeds meer morenes bloot, die meer stof afgeven, de gletsjer donkerder maken en tot meer smelt leiden (Oerlemans et al., 2009).
Per jaar wordt de tong van de Morteratschgletscher bijna 10 m dunner. En toch smelt de Vadret Pers nóg sneller, relatief gezien. De Morteratschgletscher ligt namelijk enigszins in de schaduw van hoge bergen, terwijl de Vadret Pers vol in de zon ligt. Op gelijke hoogte smelt laatstgenoemde daarom tot wel 3 m per jaar meer. Maar omdat de Morteratschgletscher lager ligt smelt hij in absolute termen sneller. Desalniettemin zal de Morteratschgletscher het iets langer volhouden, dankzij z’n veel dikkere ijs, tot 300 m (Van Tricht et al., 2021).
De Morteratschgletscher in 1919 (links) en 2022. Bron 1919: Leopold Ruzicka, Bibliotheek ETH Zürich foto 248-040.
De smeltsnelheid wordt bepaald door temperatuur en neerslag. Vooral de temperatuur in mei-juni-juli heeft grote invloed, samen met de neerslag in de winter. Doorgaans worden zomertemperaturen (juni-aug) als maat genomen, maar onderzoek aan de Morteratschgletscher wijst uit dat de lengte van het smeltseizoen belangrijker is dan de intensiteit ervan. Vandaar het belang van de maand mei (Zekollari & Huybrechts, 2018).
Door de stijgende temperatuur duurt het smeltseizoen steeds langer. Zelfs onder een zeer stringent uitstootscenario (RCP 2.6) is de Morteratschgletscher reddeloos verloren. Dat blijkt althans uit een animatie die de glaciologen Matthias Huss en Enrico Mattea hebben gemaakt, waarin de smelt tot 2100 is geprojecteerd. Rond 2060 raakt de tong los van de ijsval en resteert er vrijwel niks aan het einde van de eeuw (zie youtube).
Omdat het terugdringen van broeikasgassen voor de meeste gletsjers in de Alpen te laat komt, wenden sommigen zich tot geo-engineering. Zo is er het project MortAlive, dat beoogt om met kunstsneeuw een deel van de tong van een dikkere sneeuwlaag te voorzien. Daartoe zou smeltwater in een meer moeten worden opgevangen om het in de winter via een dikke slang dwars over de gletsjer weer uit te sproeien. Hoewel het de smelt met enkele decennia kunnen zou vertragen, is het slechts uitstel (Huss et al., 2020). Ondanks het geringe effect blijven mensen voor het project pleiten vanwege het toerisme.
Inderdaad komen vele mensen naar de Bernina-regio om gletsjers te zien. Ooit kon je uit de trein stappen en na een wandelingetje van tien minuten het ijs aanraken. Maar sinds de gletsjertong zich in 2016 tot achter een rots terugtrok, is hij vanuit het dal niet eens meer zichtbaar. Dat maakt het kunstsneeuwproject nog minder zinvol. Om de gletsjer nu te zien is een flinke wandeling naar de berghut Boval nodig (Morteratschgletscher) of naar Diavolezza (Vadret Pers). Beide zijn gelukkig nog steeds lonende wandelingen.
Zoek hier de mooiste gletsjers van Europa
